Aile Sistemi ve İşlevleri
Aile, kendilerini aynı evin üyeleri hisseden bireyler arasında biyolojik ve psikolojik bağın kurulduğu, duygusal, ekonomik ve ortak bir tarihsel birlikteliğin olduğu bir sistemdir. Aileyi oluşturan bireylerin her biri biriciktir ve kendine özgü özelliklere sahiptir. Öte yandan aileyi oluşturan bireylerin davranışlarını onları şekillendiren sistemden ayrı olarak ele almak yerine, aile üyelerinin davranışlarını anlamak için ailenin yapısını ve işleyişini anlamak gerekmektedir.
Sağlıklı aileler bir grup olarak bazı ortak özelliklere sahiptirler. Başarılı, mutlu ve güçlü aileler dengelidirler. Aile işlevsellikleri yüksektir. Aile işlevlerini, işlevsel ve işlevsel olmayan aile davranışlarının farklılaşmasını incelemek için oluşturulmuş Mc Master modelinde, aile davranışları problem çözme, roller, duygusal katılım, duygusal duyarlılık, iletişim, davranışsal kontrol alt boyutları açısından incelenir.
Problem Çözme
Problem çözme boyutu; ailenin işlevselliğini ve bütünlüğünü bozma tehdidi oluşturan sorunlara karşı problemleri çözme becerisidir. Problem çözme aşamasında 7 basamak yer alır. Bu basamaklar sırasıyla; problemin tanımlanması, problemin ailede doğru kaynaklara iletilmesi, problemi çözmek için alternatif çözüm yollarının belirlenmesi, uygun çözüm yoluna karar verilmesi, eyleme geçme, eylemin sonuçlarının izlenmesi, uygulanan çözüm yolunun başarısı hakkında değerlendirmedir. İşlevselliği ve aile bütünlüğünü bozmaya yönelik sorunlar araçsal (maddi) ve duygusal problemler olarak ikiye ayrılabilir. Bu problemlerden her ikisini de çözmede güçlük çeken ve özellikle birinci basamakta takılan ailelerin etkisiz işlev gördüğü, etkili işlev gören ailelerin ise her iki problem türünü de hızlı ve kolay bir şekilde çözdüğü düşünülmektedir.
İletişim
Aile bireylerinin bilgiyi sözel olarak birbirlerine nasıl ilettikleridir. İletişim boyutunda işlevsellik, bilginin içeriğindeki netliğe göre farklılaşan açık ya da maskelenmiş iletişim ve bilginin hedeflenen kişiye ulaşması ile ilgili olan doğrudan ya da dolaylı iletişimdir. Etkili işlev gören ailelerde açık ve doğrudan iletişim tarzının kullanıldığı, dolaylı ve maskelenmiş iletişimin de en az etkili iletişim tarzı olduğu üzerinde durulmuştur.
Roller
Toplumda olduğu gibi aile sisteminde de aile bireylerine düşen roller bulunmaktadır. Roller, bireylerin aile içinde aile işlevlerini yerine getirmek için üstlendikleri tekrar eden davranış kalıplarıdır. Aile içindeki rollerden bazıları olarak; kaynakların sağlanması, güvence ve destek sağlama, çiftler arasında cinsel tatmininin sağlanması olarak ifade edilebilir. Aynı zamanda bu boyutta rollerin aile üyeleri arasında açık bir şekilde paylaştırılması gerekmektedir. Kişisel özelliklere ve kapasiteye göre her aile bireyine sorumluluk verilmesi etkili aile işlevselliğinin sürmesi açısından önem taşımaktadır. İşlevsiz ailelerde gözlenen genellikle bir bireye oldukça fazla sorumluluk yüklemenin pek çok problem için tetikleyici olduğu görülmektedir.
Duygusal Tepki Verme
Bu boyut aileyi oluşturan bireylerin mutluluk, neşe, öfke, korku, üzüntü gibi bir dizi olumlu ve olumsuz duygusal uyarana karşı uygun cevap verebilme yetenekleri olarak tanımlanır. Duygusal tepki verebilme işlevini etkili bir şekilde yerine getiren ailelerde, aile bireyleri duygularını diğer bireylere sözlü veya davranışsal olarak aktarabilmektedirler. Paylaşılan duygular karşısında diğer aile bireyleri de uygun duygu yoğunluğu ve nitelikte tepkiler vermektedir.
Gereken İlgiyi Gösterme
Bir aile üyesinin diğer aile üyelerinin ilgi alanlarına verdiği değer ve önemdir. Aile üyelerinin birbirleriyle olan sevgi, ilgi ve zamanı nasıl geçirdikleri gibi paylaşımlarının incelendiği boyuttur. İlginin aşırısı bağımlı davranışların, eksikliği ve yokluğu ise az sevgi ve ilgi şeklinde değerlendirildiğinden en sağlıklı ailelerin birbirlerine orta derecede ilgi gösterdikleri düşünülür. Empatik tutum da en etkili olan ilgi gösterme türüdür.
Davranış Kontrolü
Bir ailede bireylerin davranışlarını sürdürdüğü standartları ve onları devam ettirme biçimleri olarak tanımlanmaktadır. Fiziksel tehlike sırasında veya aile içindeki bireylerin sosyalleşmeleri gibi farklı durumlarda kullanılan esnek, katı, düzensiz ve serbest davranış kontrolü tarzları bulunmaktadır. Bu davranış kontrolü tarzları arasında aile işlevleri açısından en etkili davranış kontrolünün esnek davranış kontrolü olduğu bilinmektedir.
Özetle sağlıklı ailelerin özellikleri olarak; yüksek aile işlevselliğine sahip, etkili iletişim örüntülerini kullanan, birbirlerine bağlı, beraber kaliteli zaman geçirebilen, aile içinde net rollerin olduğu, aile üyelerinin birbirlerini desteklediği ve kriz durumlarında pozitif ve etkin bir şekilde baş etmeyi kullanmanın olduğu söylenilebilir.
Hayat boyu birçok olay, hem sağlıklı ve işlevsel hem de sağlıksız ve işlevsel olmayan aile sistemi için stres kaynağı yaratmaktadır. Aileler karşılaştıkları streslere farklı şekillerde tepki gösterirler. Yüksek işlevsellikteki aileler bu durumlar karşısında yapılarını yeni koşullara uyum sağlayacak şekilde değiştirirken, düşük işlevsellik düzeyindeki aile bireylerinde ise tıbbi veya psikolojik semptomlar ortaya çıkabilmektedir. Bu gibi durumlarda aile işlevselliğinin bir uzman eşliğinde gözden geçirilmesi ve aile işlevselliğinin arttırılmasına yönelik müdahalelerin yapılması önerilmektedir. Aile terapisinde kişiler, kendi aile sistemleri, bireysel olarak işleyişe etkileri, problem durum üzerindeki etkileri ve davranışları gibi pek çok alanda farkındalık kazanarak ihtiyaç tespit edilen alanlarda desteklenmektedir.
Aile danışmanlığı ile ilgili detaylı bilgi için Evlilik Terapisi ve Anne-Baba Okulu sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.