Çekingen Kişilik Bozukluğu
Çekingen kişilik bozukluğu, C kümesi kişilik bozuklukları olarak bilinen kişilik bozukluğu sınıflamasına ait bir psikopatolojidir. DSM-5’e bakıldığında C kümesi içerisinde çekingen kişilik bozukluğu, bağımlı kişilik bozukluğu ve obsesif kompülsif kişilik bozukluğu olmak üzere 3 temel kişilik bozukluğu yer almaktadır. Bu kümenin temel özelliği; endişeli, korkulu düşünce veya davranışlarla karakterize olmasıdır. Bu bozukluklar; genel olarak, bir birey veya çevresindekiler için duygusal acıya neden olan, kültürel normlara uymayan kalıcı davranış kalıplarıdır.
Çekingen kişilik bozukluğu olan bireyler içe dönüktürler. Aşırı derecede sosyal ketlenme yaşarlar. Başkalarıyla etkileşime girmek isteseler de, başkaları tarafından reddedilme korkusu nedeniyle sosyal etkileşimden kaçınma eğilimindedirler. Çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler, kronik yetersizlik duygularına sahiptir ve başkaları tarafından olumsuz olarak değerlendirilmeye karşı oldukça hassastırlar. Bu da sosyal ilişkilere girmeye karşı isteksizliğe yol açar. Yaşamları boyu sınırlı sosyal ağları vardır. Eleştiriye ve onaylanmamaya karşı aşırı duyarlılıkları ve bunlardan korkmaları nedeniyle, diğer insanları aramaz ve onlardan yardım istemezler. Yine de şefkat isterler ancak genellikle yalnızdırlar ve sıkılırlar. Şizoid kişiliklerin aksine çekingen kişilik bozukluğu olan bireyler, yalnızlıklarından hoşlanmazlar. Bu bireyler diğer insanlarla temas kurmaya dair isteklidirler. Ancak diğer insanlarla rahat bir şekilde ilişki kuramamaları, onlarda şiddetli bir kaygıya neden olur. Sosyal ortamlarda onlara acı verecek derecede bir öz-bilinçlidirler. Kendilerini çokça eleştirirler.
Beceriksiz ve sosyal olarak yetersiz hissetmek, kaçınan kişilik bozukluğunun en yaygın ve istikrarlı iki özelliğidir. Buna ek olarak yapılan araştırmalarda, bu bozukluğa sahip bireylerin genel hayatta da bir çekingenlik gösterdikleri görülmüştür. Bu araştırmalarda; pek çok yeni durum ve duygudan (olumlu duygular dahil) kaçındıklarına ulaşılmıştır. Zevk alma yeteneklerinde de eksiklikler gösterdiklerini belgelemişlerdir.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Semptomları
Bu bozukluğa sahip kişiler için reddedilme korkusu o kadar güçlüdür ki bir ilişkide reddedilme riskindense sosyal izolasyonu seçerler. Bu bozukluğa sahip kişilerde davranış biçimi hafif ila aşırı arasında değişebilir. Aşağılanma ve reddedilme korkusuna ek olarak, bu bozukluğa sahip kişilerin diğer ortak özellikleri şunlardır:
- Aşırı hassastırlar. Eleştiri veya onaylanmama durumlarında kolayca incinirler.
- Varsa, çok az yakın arkadaşları vardır ve sevileceklerinden emin olmadıkça başkalarıyla ilişki kurmaya isteksizdirler.
- Kendilerini kişisel açıdan çekiciliği olmayan biri olarak ve/veya başkalarından aşağı görür.
- Sosyal ortamlarda ve ilişkilerde aşırı kaygı (gerginlik) ve korku yaşarlar, bu da onları başkalarıyla birlikte olmayı içeren faaliyetlerden veya işlerden kaçınmaya yönlendirir.
- Yanlış bir şey yapma veya utanma korkusu nedeniyle sosyal durumlarda utangaç, beceriksiz ve çekingen olma eğilimindedirler.
- Potansiyel sorunları çokça büyütme eğilimindedirler.
- Çok nadir olarak yeni bir şey denerler veya risk alırlar.
- Kendilerini yetersiz ve değersiz görmektedirler. Zayıf bir benlik imajlarına sahiptirler.
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Nedenleri ve Yaygınlığı
Çekingen kişilik bozukluğunun kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak, hem genetiğin hem de çevrenin rol oynadığına inanılıyor. Ayrıca çekingen kişilik bozukluğunun genler yoluyla aktarılabileceğine inanılıyor, ancak bu henüz kanıtlanmamıştır. Çevresel faktörler, özellikle çocukluk döneminde önemli bir rol oynamaktadır. Küçük çocuklarda genellikle normal olan utangaçlık, çekingen kişilik bozukluğu olanlarda ergenlik ve yetişkinlik dönemine kadar sürer. Bu bozukluğa sahip olanlar sıklıkla geçmişlerinde ebeveyn ya da akran reddi deneyimlerini bildirirler. Bu da kişinin benlik saygısını ve değer olumsuz duygusunu etkileyebilir. Bu kişilik bozukluğu kadınlarda daha sık teşhis edilir ve yüzde 2 ile 3 civarında bir prevalansa sahiptir.
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Şizoid Kişilik Bozukluğu ve Sosyal Fobiden Farkları
Çekingen kişilik bozukluğu ve şizoid kişilik bozukluğu arasında birçok benzerlik mevcuttur. Her iki bozuluk türünde de bireyler sosyal olarak izole edilmiştir. Temel fark ise şizoid kişilik bozukluğunda yakın ilişkiler kurma arzusunun çok az olmasıdır. Bu bireyler oldukça mesafeli ve soğuktur. Eleştiriye, görece kayıtsız olma eğilimindedir. Şizoid kişilik bozukluğunun tersine çekingen kişilik bozukluğunda bireyler kişilerarası temas ister. Ancak utangaç, güvensiz ve eleştiriye karşı aşırı duyarlıdır.
Çekingen kişilik bozukluğu ile genelleşmiş sosyal fobi arasındaki farklar çok daha az belirgindir. Çok sayıda çalışma, bu iki bozukluk arasında önemli bir örtüşme bulmuştur. Bu durum bazı araştırmacıları, çekingen kişilik bozukluğunun ayrı bir teşhis gerektirmeyen genelleştirilmiş sosyal fobinin biraz daha şiddetli bir tezahürü olabileceği sonucuna varmasına yol açmıştır. Ancak çekingen kişilik bozukluğu olan bireylerde düşük benlik saygısı duyguları daha tutarlıdır. Bu bireylerde daha yüksek düzeyde işlev bozukluğu ve sıkıntı da bulunur.
Aşağıdaki yazılar dikkatinizi çekebilir: